وضعیت مهمترین رودخانه های ورودی به کشور
به طور خلاصه مهمترین رودخانه های ورودی به کشور را می توان رودخانه های هیرمندو هریرود در شرق و ارس ، ساریسوو قره سو در غرب دانست که در ذیل به آنها پرداخته خواهند شد.
رودخانه هیرمند
رودخانه هیرمند با آورد تقریبی سالانه حدود ۵/۸ میلیارد متر مکعب از کوههای غرب کابل سرچشمه گرفته و پس از طی ۱۰۵۰ کیلومتر وارد می شود در حال حاضر سهم ایران از آب رودخانه هیرمند حدود ۲۶ مترمکعب در ثانیه با حدود ۸۰۰ میلیون مترمکعب در سال است .
رودخانه هریرود
رودخانه هریرود در شرق کشور با دبی متوسط سالیانه حدود ۱/۲ میلیارد مترمکعب جاری می باشد که طبق آخرین توافق انجام شده، کشور ایران حق استفاده از ۵۰% آب را دارد. میزان برداشت فعلی آب از رودخانه هریرود حدود ۱۵۰میلیون مترمکعب است و این رودخانه که حدود ۱۱۲کیلومتر از مرز مشترک ایران و ترکمنستان را تشکیل می دهد پس از دریافت شاخه کشف رود از ایران خارج می شود. میزان آب خروجی از این نقطه شاید به دلیل که اهمیتی آن تاکنون گزارش نشده است ولیکن به نظر می رسد این مقدار می تواند بعنوان درصدی از آب خروجی کشور به حساب آید.
رودخانه های ساری سو و قره سو
این رودخانه ها در غرب کشور و در مرز کشور ایران و ترکیه قرار دارند. پروتکلهای در خصوص بهره برداری از آب آنها بین کشور ایران و ترکیه وجود دارد، ولی همواره بر سر اجرای آنها اختلافاتی با کشورهای مقابل وجود داشته است .
رودخانه ارس
این رودخانه از کشور ترکیه سرچشمه گرفته و پس از طی ۱۰۷۰کیلومتر به دریای خزر می ریزد که ۴۷۵ کیلومتر از آن مرز بین کشور ایران با ارمنستان و آذربایجان را تشکیل می دهد. حجم آورد سالیانه ارس در قسمتهای مختلف رودخانه به دلیل اضافه شدن سرشاخه ها به آن متفاوت است. این مقدار در محل سد ارس طبق گزارشات موجود حدود ۴/۸ میلیاردر مترمکعب می باشد. بهره برداری از آب رودخانه ارس به نسبت مساوی ۵۰- ۵۰ بین ایران و کشورهای همسایه تقسیم شده است.
وضعیت مهمترین رودخانه های خروجی از کشور
در این بخش نیز مهمترین رودخانه های خروجی از کشور را می توان رودخانه های شمال استان خراسان، رودخانه اترک و رودخانه های غرب کشور دانست که توضیحات اجمالی پیرامون آنها در ذیل آورده میشود.
شمال استان خراسان
این رودخانه ها عمدتا به صورت متوالی از ایران سرچشمه گرفته و با آورد سالیانه حدود ۱۲۰ میلیون مترمکعب از کشور خارج می شوند حقابه ایران از آب این رودخانه ها طبق پروتکل های موجود عمدتا۵۰ – ۵۰ می باشد از وضعیت بهره برداری از آنها در حال حاضر اطلاع دقیقی وجود ندارد .
رودخانه اترک
این رودخانه از بخش اترک خارجی که از خاک ترکمنستان سرچشمه گرفته و بزرگترین شاخه آن رودخانه سمبار است و اترک داخلی که در داخل کشور ایران جریان دارد تشکیل یافته است. این دو شاخه در محلی که نام چات تلاقی کرده و پس از طی ۸۰ کیلومتر از مرز در کشور در محلی بنام داشلی برون به طرف خاک ترکمنستان تغییر مسیرداده و از طریق خاک ترکمنستان وارد دریای خزر می شود. حجم جریان سالیانه در محل چات حدود ۴۴۰میلیون مترمکعب است که ۲۲۰میلیون مترمکعب از آن سهم ایران بوده و ۸۵میلیون مترمکعب در حال حاضر در دست بهره برداری است .
رودخانه های غرب کشور
این رودخانه ها را به طور کلی می توان به دو دسته رودخانه های با آبدهی کم تا متوسط و رودخانه های با آبدهی زیاد تقسیم بندی کرد.
در بخش رودخانه های با آبدهی کم تا متوسط رودخانه هائی چون قوره تو، کنگیر، میمه ، دویرج و … وجود دارند که عموما از ایران سرچشمه گرفته و به صورت متوالی می‌باشند. رودخانه هائی که خط مرز دو کشور را قطع می کنند متوالی و رودخانه های در امتداد مرز دو کشور را محاذی می گویند.
پروتکلهای موجود بهره برداری از آبها اغلب به میزان ۵۰ – ۵۰ می باشد.
در بخش رودخانه های با آبدهی زیاد رودخانه های ذاب و سیروان قرار دارند رودخانه های ذاب و سیروان مجموعا آورد متوسط سالیانه حدود ۳-۴ میلیارد مترمکعب را از کشور خارج کرده و هیچگونه پروتکلی جهت بهره برداری از آب آنها با کشور مقابل وجود ندارد.
رودخانه آستارا جای
این رودخانه از ارتباطات مشترک در کشور ایران و آذربایجان در شمال غربی ایران سرچشمه گرفته آورد سالیانه أی حدود ۷۰ میلیون مترمکعب را جمع آوری و به دریای خزر می ریزد. این رودخانه در قسمت اعظمی از طول کوتاه خود مرز دو کشور را تشکیل می دهد و تاکنون نیز پروتکل رسمی در خصوص بهره برداری از آب آن بین دو کشور منعقد نشده است.
منبع: گوگئییر (Gogeyir) ،
