جشن آبانگان» جشن ارج نهادن و پاسداری از آب، آناهیتا (ایزدبانوی آب‌ها) و آب‌های پاک زمین بود. ایرانیان هزاران سال پیش از این ارزش آب را دریافته بودند و جشن‌های آب مانند آبانگان، خوردادگان، تیرگان، آبریزگان، آبسالان و… به بهانه‌ی پاسداشت آب برگزار می‌شدند. تا جایی که گفته می‌شود تیرداد اشکانی برای جنگ با رومیان به‌جای راه آبی، راه دشوار زمینی را برگزید تا آب را نیالاید.بهانه‌ی برگزاری جشن آبانگان هم‌زمانی روز آبان با ماه آبان بود. آبان نام روز دهم هر ماه خورشیدی در گاهشمار کهن ایرانی بود.
در استوره‌های ایرانی، آب دومین پیشکش خداوند به زمین است و «آناهیتا» نگهبان آن. از این‌رو آب و آناهیتا نمادهای پاکی تن و روان بودند و جشن باستانی آبانگان جشن بزرگداشت پالایش تن و روان از زشتی و پلشتی بود. برپایه‌ی نوشته‌های نسک پهلوی بندهش، گل نیلوفر آبی یا سوسن خورآیی (شرقی) نشان ماه آبان، جشن آبانگان و آناهیتا ایزدبانوی آب‌ها است.
یکی از پایه‌های پیدایش آبانگان این است که در پی جنگ‌های دراز ایران و توران، افراسیاب تورانی دستور داد تا کاریز(قنات)ها و نهرهای ایران را ویران کنند. پسر تهماسب که «زَو» نام داشت بر افراسیاب پیروز شد و او را از ایران راند. سپس دستور داد تا کاریزها و نهرهای ویران شده در جنگ لایروبی شوند. بار دیگر آب در نهرها روان شد و مردم بالندگی آب‌ها را جشن گرفتند.
همچنین گفته می‌شود پس از هفت یا هشت سال خشکسالی در ماه آبان باران بارید و خرمی و سرسبزی بازآمد. بیماری و نداری مردم به پایان رسید و از آن زمان جشن آبانگان با شادی بیشتری برپا شد. ابوریحان بیرونی در آثارالباقیه نوشته است: «…آبان روز دهم آبان ماه است و آن را عید می‌دانند که به جهت همراه بودن دو نام، آبانگان می‌گویند. در این روز زو پسر تهماسپ از سلسله‌ی پیشدادیان به شاهی رسید و مردم را به کندن کاریزها و نهرها و بازسازی آن‌ها فرمان داد. در این روز به کشورهای هفت‌گانه خبر رسید که فریدون، بیوراسب [آژی‌دهاک یا همان ضحاک] را اسیر کرده، خود به پادشاهی رسیده و به مردم دستور داده است که خانه و زندگی خود را دارا شوند.»
برگرفته از کانال تلگرامی ادب سار
