رودخانه یک جریان طبیعی بزرگ آب است که بر روی خشکی جریان دارد و مانند رگهای زمین است. اگرچه رودخانه ها تنها بخش کوچکی از کل آب زمین را در خود جای داده اند، اما آنها همیشه برای تمدن بشری ضروری بوده اند. رودخانهها منبع تامین آب شیرین، کشاورزی و تهیه غذا ، ماهیگیری و پرورش ماهی ، صنایع دستی هستند. نقطه آغاز یک رودخانه از یک قطره کوچک آب در زمین های مرتفع ناشی از بارندگی، از ذوب برف یا یخ، یا از زیر زمین از طریق چشمه است. همانطور که قطره در سراشیبی حرکت می کند، با قطره های دیگر ترکیب می شود و جوی های کوچک تشکیل داده و از به هم پیوستن این جوی های کوچک نهر درست می شود. نهرها نیز به هم پیوسته و تشکیل رودخانه می دهند. هر رودخانه ای داستان خودش دارد. سرعت رودخانه در ارتفاع زیاد است و به آبشار به شدت به زمین برخورد می کند و منظره زیبایی درست می نماید. برخی از رودخانه ها وقتی جریان پیدا می کنند که در جایی زمین می شکافد. آب نیروی قابل توجهی دارذ و بر سر راه خود خار و خاشاک هم با خود حمل میکند. هر رودخانه ای یک بستر دارد که آب در آن جریان پیدا می کند. هنگام باران و به خصوص بارندگی های شدید بستر رودخانه جای خطرناکی است و نباید اطراف آن اتراق کرد.
در طول هزاران یا میلیون ها سال، رودخانه ها دره های عمیقی را ایجاد کرده اند. مشهورترین دره ها دره گراند کنیون که توسط رودخانه کلرادو در ایالات متحده تشکیل شده است و دره بزرگ زامبزی در زیر آبشار ویکتوریا در آفریقا و در کشور ما تنگه هایقر در شهر فیروزآباد فارس نمونه هایی از این دره های عمیقند و تغییراتی را که یک رودخانه می تواند در سطح زمین ایجاد کند را نشان می دهند.
رودخانه در مسیر میانی خود از دامنه های ملایم تری به سمت پایین جریان می یابد. بسترشان پهن تر و جریان آنها کندتر می شود. خاک، شن و ماسه شروع به فرو رفتن به پایین می کنند. برخی از این مواد ته نشین شده شکل میلههای شنی می شوند و جزایر را تشکیل میدهند. هرچه جریان رودخانه کندتر باشد مواد جامد بیشتری را رها می کند. رودخانه در نهایت به دریاچه و دریا می رسد. جایی که رودخانه وارد دریا می شود دارای خاک حاصلخیز و باارزشی ایت که دلتا می گویند.
یک رودخانه از نقطه ای که شروع می شود و با همه شاخه های آن یک سیستم رودخانه یا حوضه آبخیز تشکیل می دهند . رودخانه ها از سرزمین های زیادی عبور می کنند. برخی از رودخانه ها حوضه های بسیار بزرگی دارند که حتی از چند کشور عبور می کند که به آن رودخانه فرامرزی می گویند. در حالی که برخی دیگر حوضه های بسیار کوچکتری دارند. طول دو رودخانه جهان، آمازون و نیل ، تقریباً یکسان است، اما حوضه آمازون بیش از دو برابر بزرگتر است.
رودخانه ها همیشه برای انسان ها مفید بوده اند. اولین تمدن ها، از جمله تمدن های بین النهرین و مصر در خاورمیانه و دره سند در پاکستان کنونی، در نزدیکی رودخانه ها توسعه یافتند. رودخانه ها برای انسان های اولیه آب برای نوشیدن و ماهی برای خوردن فراهم می کردند. زمانی که مردم ساختن و استفاده از قایق را یاد گرفتند، رودخانه ها راهی ارزان و آسان برای سفر فراهم کردند. دشت های سیلابی خاک حاصلخیز برای محصولات کشاورزی فراهم می کرد و سیستم آبیاری به مردم اجازه می داد از رودخانه ها برای آبیاری مزارع خود استفاده کنند. مردم هنوز هم برای تامین آب خود به رودخانه ها وابسته هستند. شهرها هر روز به مقادیر زیادی آب برای استفاده در خانه ها و کارخانه ها نیاز دارند. قایق های رودخانه ای بزرگ به نام بارج هنوز غلات، زغال سنگ و مواد معدنی را حمل می کنند. در بسیاری از نقاط از رودخانه ها برای تولید برق استفاده می شود. سدهای برق آبی ، مانند سد کارون در در رودخانه کارون از جریان سریع رودخانه ها برای ایجاد مقدار زیادی برق استفاده می کنند. همچنین از سدها برای کنترل جریان رودخانه ها استفاده می شود. از ابتدا آنها برای کنترل سیل هایی که باعث ایجاد مشکلاتی برای افرادی که در نزدیکی رودخانه ها زندگی می کنند ایجاد شدند اما بعد سدهای بیشتری ساخته شده و مانع جریان یافتن رودخانه ها گشته و اکوسیستم های طبیعی را تخریب کردند.
برخی از فعالیت های انسان برای رودخانه ها مضر است. کارخانههای بزرگی که در کنار رودخانهها ساخته شدهاند، از مقادیر زیادی آب برای خنکسازی و مقاصد دیگر استفاده میکنند. سپس آب را در دمای بیش از حد گرم شده به رودخانه برمی گردانند. آب گرم غیر طبیعی اکولوژی رودخانه را مختل می کند و ماهی ها را می کشد. صنایع همچنین زباله های مضر شیمیایی را به رودخانه ها می ریزند. شهرهای نزدیک رودخانه ها با رها کردن زباله های خود در آب این مشکل را تشدید می کنند. یکی دیگر از منابع آلودگی رودخانه ها استفاده از کودهای شیمیایی یا آفت کش ها (مواد حشره کش) در زمین های اطراف است. این مواد شیمیایی وارد آب های زیرزمینی شده و سپس می توانند وارد رودخانه شوند. آلودگی فقط بر موجوداتی که در آب زندگی می کنند تأثیر نمی گذارد. زمانی که مردم ماهی های گرفته شده از جوی های آلوده را می خورند، آلودگی به بدن آنها وارد می شود و می تواند باعث سرطان یا سایر مشکلات سلامتی شود. ما انسانها هر آسیبی که به طبیعت وارد کنیم ؛ پیامد آن بر زندگی خودمان باز خواهد گشت.
